با گسترش روش‌های نوین درمانی، انواع دستگاه‌ها و تکنیک‌های جدید برای درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند که از جمله این روش‌ها می‌توان به rTMS اشاره کرد. تحریک مغناطیسی مغز با دستگاه rTMS برای ایجاد تغییرات گسترده در فعالیت مغز انجام می‌شود. در این تکنیک از امواج مغناطیسی با پارامترهای تحریک قابل کنترل استفاده می‌شود که در نهایت موجب بهبود و درمان بیماری‌های عصبی خواهد شد. در ادامه این مطلب به معرفی کاربردها و مزایای درمان با rTMS می‌پردازیم.
معرفی روش rTMS
مغز انسان به صورت طبیعی دارای فعالیت الکتریکی است که از طریق انتقال سیگنال‌های الکتریکی بین سلول‌های عصبی عمل می‌کند. تحریک مغناطیسی مکرر مغزی (rTMS) یک درمان موثر و روش غیر تهاجمی است که از طریق تحریک مغناطیسی قسمت‌هایی از مغز که خلق و خو را تنظیم می‌کند، برای درمان افسردگی و بیماری‌های شایع مانند پارکینسون مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امواج مغزی چیست؟
برای تشریح عملکرد دستگاه rTMS لازم است ابتدا با نحوه عملکرد نورون‌های عصبی و امواج مغزی آشنا شوید. مغز انسان از ۱۸۰ میلیارد سلول تشکیل شده که حدود نیمی از آن‌ها نورون یا همان سلول های عصبی هستند. نورون از دو بخش دندریت و آکسون تشکیل شده است، انتقال پیام عصبی در بدن و همچنین ارتباط مغز با سایر قسمت‌های بدن از طریق نورون‌ها برقرار می‌شود. با تحریک سلول و ایجاد پیام عصبی، پیام‌های الکتریکی کوچک با سرعتی حدود ۱۶۰ km/h از یک سلول عصبی به سلول دیگر منتقل می‌شوند. امواج مغزی نیز حاصل انتقال پیام عصبی در نورون‌ها هستند که این امواج با استفاده از دستگاه EEG به صورت نوار مغزی قابل ثبت می‌باشند.
طبق آخرین تحقیقات نورولوژی، نورون‌های مغزی با بیش از ۱۵ هزار نورون دیگر ارتباط دارند. این آمار و ارقام نشان دهنده پیچیدگی و جذابیت فعالیت مغز انسان است. بیماری‌های مرتبط با نورون‌ها و اختلالات عصبی بسیار متنوع هستند به همین منظور از تکنیک‌های جدید از جمله rTMS می‌توان برای درمان اختلالات عصبی استفاده کرد.
کاربرد rTMS برای درمان بیماری‌ها
معمولا دستگاه rTMS برای درمان اختلالات عصبی و افسردگی شناخته می‌شود اما کاربرد این دستگاه محدود به این مورد نیست. از جمله کاربردهای rTMS برای درمان بیماری‌های مختلف، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درمان پارکینسون
پارکینسون نوعی بیماری عصبی است که در نتیجه از بین رفتن سلول‌های عصبی مغز علائم آن بروز پیدا می‌کند. شایع‌ترین علائم پارکینسون شامل سفتی عضلات، لرزش دست‌ها و کندی حرکات بدن است. برای کاهش علائم بیماری پارکینسون معمولا از داروهای تحریک کننده برای تحریک نورون‌های باقی مانده استفاده می‌شود. rTMS رویکرد جدیدی برای درمان این بیماری ارائه داده است. برای تحریک نیمکره‌های مغز، پالس‌های مغناطیسی به طور متناوب به مغز ارسال می‌شوند و در نهایت انتقال دهنده‌های عصبی که برای کاهش علائم پارکینسون لازم هستند، در مغز ترشح می‌شوند.
درمان اختلال دو قطبی
مغز افراد مبتلا به اختلال دو قطبی دارای ماده خاکستری کمتری نسبت به افراد معمولی می‌باشد. این اختلال به ویژه در قشر خاکستری مخ در بخش گیجگاهی و لوب پیشانی مشهود است. این بخش‌ها در مغز مسئول کنترل احساسات هستند، به همین دلیل افراد مبتلا به اختلال دو قطبی سیکل‌های سریع از تغییرات خلقی را نشان می‌دهند. rTMS با تمرکز بر تحریک قشر خاکستری مخ در نواحی پیشانی و گیجگاهی در بهبود علائم اختلال دوقطبی تاثیر گذار است.
درمان سردرد های تنشی
سردردهای تنشی ناشی از عوامل بیرونی مانند استرس، تنش عصبی و غیره است. این نوع سردرد معمولا درد یکنواخت در پشت سر، پیشانی و گردن ایجاد می‌کند. با توجه به این که استفاده از داروهای مسکن برای کنترل این نوع سردرد با عوارض متعددی همراه است، لازم است از یک تکنیک موثر برای درمان سردرد تنشی استفاده کنید. rTMS با تحریک الکترومغناطیسی مغز باعث بازگرداندن نورون‌های مغز به حالت عادی می‌شود و در نهایت سردردهای تنشی کاهش می‌یابد.
درمان وسواس
برای استفاده از دستگاه rTMS برای درمان هر بیماری، لازم است ابتدا علت بیماری تشخیص داده شود. طبق تحقیقات اخیر و با استفاده از ترسیم نقشه مغزی، در افراد مبتلا به اختلال وسواس ارتباط بیش از حد بخش قاعده مغز با قسمت پیشین مغز منجر به ایجاد وسواس می‌شود. بنابراین باید از اثر بازدارندگی دستگاه rTMS استفاده کنیم تا ارتباط میان نورون‌های قاعده مغز با بخش پیشین مغز را کاهش داده و در نهایت اختلال وسواس را درمان کنیم.
ترمیم و درمان مغز پس از سکته مغزی
با بروز سکته مغزی بخشی از نورون‌های مغزی از بین می‌روند زیرا سکته مغزی باعث مسدود شدن جریان خون در قسمتی از مغز می‌شود. با توجه به شدت تخریب نورون‌ها، قسمت‌هایی از بدن که تحت کنترل آن بخش از مغز هستند نیز دچار ضعف در عملکرد خود می‌شوند. برای درمان و ترمیم نورون‌های آسیب دیده با سکته مغزی ابتدا باید قسمت آسیب دیده توسط پزشک تشخیص داده شود سپس با در نظر گرفتن میزان تخریب نورون‌ها، تحریک‌پذیری توسط دستگاه rTMS انجام شود.
درمان اسکیزوفرنی مقاوم به دارو
قسمت فرونتال یا پیشانی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار تغییرات می‌شود. با کاهش عملکرد نورون‌های مغزی در ناحیه پیشانی، علائمی مانند کاهش تمرکز و کاهش انگیزه در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی بروز پیدا می‌کند. دستگاه rTMS برای بیماری اسکیزوفرنی مقاوم به دارو همواره بهترین تاثیر را دارد. در این تکنیک با تحریک مغناطیسی مغز، نورن‌های مغز در بخش پیشانی وادار به عملکرد طبیعی می‌شوند و در نهایت علائم بیماری کاهش پیدا می‌کند.
درمان افسردگی
نتایج تحقیقات علمی حاکی از آن است که بخش هیپوکامپ و قشر پیشانی در افرادی که مبتلا به افسردگی هستند، بیشتر درگیر می‌شوند. بنابراین راهکار مناسب برای درمان افسردگی، تحریک قسمت‌هایی از قشر مغز است که در بروز افسردگی تحریک‌پذیری بیشتری دارند. rTMS با ایجاد جریان‌های دوره‌ای و تحریک مغز باعث تحریک نورون‌های مغز و بهبود افسردگی می‌شود.
مزایای روش rtms
درمان اختلالات نورولوژیکی با دارو معمولا با عوارض مختلف از جمله افزایش وزن، بی‌خوابی، خواب آلودگی، مشکلات جنسی و… همراه می‌باشد. همچنین‌عدم درمان بیماری‌های نورولوژیک باعث مختل شدن روند زندگی و تشدید علائم بیماری می‌شود. مهمترین مزایای روش rTMS به شرح زیر است:
- تاثیرگذاری تحریک مغناطیسی مغز با دستگاه rTMS در مدت زمان کوتاهی مشاهده خواهد شد.
- این تکنیک بدون نیاز به جراحی و بیهوشی می‌باشد.
- عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای اعصاب در این روش وجود ندارد.
- اختلالات روانی و بیماری‌های مقاوم به دارو با این تکنیک قابل درمان هستند.
معایب rtms
هر روش درمانی ممکن است علاوه‌بر مزایای و کاربردهایی که دارد، یک سری معایب نیز داشته باشد. اگرچه مزایای rTMS بسیار زیاد است اما در مواردی ممکن است عوارض دستگاه تحریک مغناطیسی مغز rTMS بروز پیدا کند. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حساسیت پوستی در ناحیه تحریک شده با دستگاه rTMS
- اسپاسم یا گرفتگی عضله به صورت موقت
- سردرد موقت بلافاصله پس از درمان با دستگاه rTMS
- احساس سرگیجه و حالت تهوع
لازم به ذکر است، عوارض فوق موقتی هستند و ممکن است تا ۲۴ ساعت بعد از درمان rTMS بروز پیدا کنند.
تفاوت tms با rtms
تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال یا TMS یک روش غیرتهاجمی برای القای میدان مغناطیسی در قشر مخ است. اگر جلسات و دوره درمان با این تکنیک تکرار شونده باشد، تحت عنوان rTMS یا تحریک مغناطیسی جمجمه‌ای مکرر خواهد بود. این روش درمانی مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) می باشد و امروزه به عنوان یک درمان موثر برای اختلالات مغزی در سراسر جهان شناخته شده است.
نحوه تاثیرگذاری rtms بر سیستم عصبی
تکنیک rTMS با تحریک مغناطیسی مغز، فعالیت الکتریکی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در واقع، عبور میدان مغناطیسی از قشر مخ باعث تحریک نورون‌های مغز می‌شود و متناسب با نوع درمان، تاثیر بازدارنده یا تحریکی بر مغز انسان دارد. rTMS برای درمان بیماری‌های مقاوم به دارو بسیار کاربردی است. مکانیسم درمان با rTMS به شرح زیر است:
- ابتدا لازم است بیمار اشیاء فلزی، گوشی، طلا و جواهر را از خود دور کند و سپس روی صندلی بنشیند.
- ابزارهای مخصوص دستگاه rTMS روی سر بیمار قرار می‌گیرد.
- میدان مغناطیسی شرایط لازم برای تحریک مغز را ایجاد می‌کند.
- میدان مغناطیسی که با استفاده از این دستگاه ایجاد می‌شود، در نهایت اثر تحریکی یا بازدارندگی به نورون‌های مغزی القا می‌کند.
متناسب با نوع بیماری از تحریک یا بازدارندگی استفاده می‌شود. این تکنیک علائم بسیاری از بیماری‌های رایج مانند میگرن، اختلال دو قطبی، افسردگی و پارکینسون را بهبود می‌بخشد.
جمع‌بندی
مطالب کاربردی در مورد دستگاه rTMS و درمان بیماری‌های مرتبط با این تکنیک را بررسی کردیم. rTMS با تحریک مغناطیسی مغز می‌تواند فعالیت نورون‌های مغز را کنترل کند. به عنوان مثال، بیماری‌هایی مانند وسواس که ناشی از فعالیت بیش از حد نورون‌های مغزی هستند، با این تکنیک قابل درمان است. سایر بیماری‌ها نیز در مرحله اول باید تشخیص داده شود که کدام قسمت از مغز را درگیر کرده‌اند، سپس تحت درمان با rTMS قرار گیرند.
